BioOptima » Wyjaśnij - kompletny przewodnik po czasowniku operacyjnym.

Wyjaśnij. Owiany mitami i legendami czasownik operacyjny, który spędza sen z powiek osobom przygotowującym się do matury z biologii. Czy naprawdę jest tak trudny do opanowania? Dlaczego maturzyści mają z nim tak wiele kłopotów? Czy na tego typu polecenia jest jakiś sprawdzony, uniwersalny sposób. Jedno jest pewne - jakakolwiek nie będzie odpowiedź na te pytania, jeżeli myślisz o naprawdę wysokim wyniku matury,z czasownikiem „wyjaśnij” musisz się polubić, a przynajmniej oswoić. W tym artykule postaram się go odczarować.

O tym piszę w tym artkule:

Co tak właściwie oznacza słowo "wyjaśnij"?

Jak istotne są takie polecenia na maturze? Wyjaśnianie w liczbach.

Czego wymaga od zdającego to polecenie?

Jak należy na nie odpowiadać?

Czy istnieje uniwersalny model odpowiedzi na “wyjaśnij”?

Wyjaśnianie w praktyce. Naucz się tego na przykładach.

Jakich błędów należy się wystrzegać?

Co tak właściwie oznacza słowo “wyjaśnij”?

„Wyjaśniać”, według słownika języka polskiego, to czynić coś zrozumiałym; podawać powody i motywy.

Co ma do powiedzenia na ten temat CKE?

Za pomocą krótkiej odpowiedzi zdający przedstawia zależności lub związki czasowe, przestrzenne, przyczynowo-skutkowe tak, aby rozpoznać przyczynę i skutek oraz wskazać drogę, która prowadzi od przyczyny do skutku.

Jak mamy to rozumieć? To prostsze niż Ci się wydaje. Należy wykazać, że dwa współwystępujące zjawiska nie są względem siebie przypadkowe.W odpowiedzi musisz zawrzeć logiczny związek, który łączy te zjawiska zależnością przyczynowo-skutkową. Rozpatrzymy prosty przykład. Wykonujesz wysiłek fizyczny, a później odczuwasz zmęczenie. Oba te zdarzenia mogą istnieć niezależnie od siebie, ale z całą pewnością możemy połączyć je logicznie w czasie. Wykonujesz pracę, mięśnie kurczą się szybciej i intensywniej, zwiększa się więc tempo Twojego metabolizmu, [tutaj następstwa można mnożyć]…, w mięśniach powstają mikrourazy, a Twój układ nerwowy otrzymał zbyt dużo bodźców, wskutek czego odczuwasz zmęczenie. Czy widzisz, że każda kolejna część tego zdania wynika wprost (mniej lub bardziej jednoznacznie) z poprzedniej? Właśnie wyjaśniliśmy, dlaczego wysiłek fizyczny prowadzi do zmęczenia.

Jak istotne są takie polecenia na maturze? Wyjaśnianie w liczbach.

Nie było do tej pory matury z biologii, która nie zawierałaby polecenia z czasownikiem „wyjaśnij”. Zdecydowanie należy on do kanonu poleceń maturalnych. Im szybciej sobie to uświadomisz, tym lepiej ugruntujesz w sobie umiejętność rozwiązywania tego rodzaju zadań.

Według informatora CKE, który ma obowiązywać na maturze w 2024 roku, same zadania otwarte powinny stanowić około 70% ogółu punktacji przyznawanej w arkuszu (czyli nawet do 42 z 60 punktów). Polecenie „wyjaśnij” wzbudza z nich wszystkich największe emocje.

Jak na przestrzeni lat wypadało natomiast liczbowo? Przyjrzyjmy się statystyce z lat 2015-2023.

Jak widać, w latach 2015-2023 zadania z poleceniem “wyjaśnij” mogły przynieść zdającym co najmniej 10% punktów. Rekordowo, w roku 2016., zadania z tym czasownikiem operacyjnym obejmowały niemalże 1/4 punktacji całego arkusza. Czy częstość występowania polecenia “wyjaśnij” ma tendencję wzrostową? Czy średni wynik matury z biologii zależy od liczby poleceń z czasownikiem “wyjaśnij”? Trudno jednoznacznie stwierdzić. Musimy mieć bowiem na uwadze fakt, że polecenie poleceniu nie równe, a zakres wymagań zmieniał się m.in. z uwagi na zdalne nauczanie od 2020. roku. Nie sposób natomiast zaprzeczyć, że w ostatnich latach co najmniej 10% można było zdobyć dzięki temu poleceniu. Co prawda nie możemy zaobserwować istotnej statystycznie zależności (współczynnik korelacji wynosi około -0,40), jednak przeciętny wynik z matury koreluje ujemnie z liczbą poleceń “wyjaśnij”. Jakkolwiek nie prezentowałaby się ta statystyka, przynajmniej 6 punktów można dzięki samemu wyjaśnianiu zdobyć. Czy jest to zatem wiarygodna prognoza na przyszłość? Absolutnie nie! Nikt nie przewidzi, jaki typ zadań Komisja będzie faworyzować w przyszłym roku. Biorąc jednak pod uwagę ewolucję typu zadań maturalnych (o czym napiszę więcej w przyszłości), można śmiało przypuszczać, że wyjaśnianie z łask nie wyjdzie.

Widzisz zatem doskonale, że samo „wyjaśnij” może zapewnić Ci naprawdę dużo punktów. „Dobry” wynik z matury jest pojęciem względnym, uzależnionym od osobistego celu, poziomu przygotowania maturzysty oraz najważniejszego, czyli generalnego poziomu trudności egzaminu, który wyrażony jest średnim wynikiem ogółu zdających. Liczy się zatem to, jak wypadasz na tle innych maturzystów.

Jaka jest szansa, że zdający zaznaczy poprawne odpowiedzi w zadaniu typu prawda/fałsz? A jakie jest prawdopodobieństwo prawidłowej odpowiedzi na polecenie wyjaśnij? Dokładna statystyka nie jest mi znana, ale zdrowy rozsądek podpowiada, że to pierwsze jest bardziej prawdopodobne. W związkuz tym, aby skutecznie konkurować z innymi (a rekrutacja na uczelnie jest niczym innym jak konkurowaniem wynikami z matur), musisz szlifować tę trudniejszą umiejętność, która ogółowi wychodzi statystycznie gorzej. Stąd prosty wniosek - MUSISZ dobrze zrozumieć polecenie „wyjaśnij” i nauczyć się rozwiązywać tego typu zadania niezależnie od ich tematyki. Wypracujmy zatem system skutecznego wyjaśniania zjawisk biologicznych.

Czego wymaga od zdającego to polecenie?

Wyjaśniając, musisz wytłumaczyć, w jaki sposób dana (zazwyczaj określona w poleceniu) właściwość/obiekt/zjawisko prowadzi do innego, danego zjawiska (skutku). Nie jest to jednak pole do tworzenia teorii spiskowych. Musisz posługiwać się faktami podanymi w tekście źródłowym albo określonym w podstawie programowej. Co więcej, same fakty nie mogą być przypadkowe. Ciąg faktów musi być logiczny. Fakt poprzedzający musi stanowić logiczną przesłankę warunkującą istnienie kolejnego. Taka logiczna wiązka powinna doprowadzić Cię do skutku, czyli zjawiska, które wyjaśniałeś/aś kolejnymi faktami (mechanizmem) wynikającymi z przyczyny. Mamy wobec tego popularne streszczenie, czyli przyczyna-mechanizm-skutek.

Jak należy na nie odpowiadać?

Na początku poczynię założenie, że dokładnie przeczytałeś/aś polecenie i ewentualny tekst źródłowy. Prosta wskazówka, ale w ferworze stresu pomijana. Co dalej? Na początku ustalmy, jaki jest skutek, czyli do czego ma prowadzić nasz wywód. Musi być on podany w poleceniu, bo to właśnie jego zajście musimy wyjaśnić. Następnie szukamy przyczyny, czyli zjawiska inicjalnego, która ma do tego skutku w nieokreślony na razie sposób doprowadzić.

Przyczyna może być podana w poleceniu, ale nie musi. Czasem należy się jej doszukiwać w tekście. PATRZ PRZYKŁAD PONIŻEJ

Teraz najtrudniejsze. Musisz zauważyć, że samo istnienie przyczyny nie warunkuje skutku. Wróćmy do podanego wcześniej przykładu - czy wysiłek fizyczny jest równoważny uczuciu zmęczenia? Może być, ale nie musi. W większości zadań tak właśnie prezentuje się relacja między przyczynąa skutkiem. Korelują ze sobą, ale ich wzajemną zależność musisz dopiero wykazać. Mimo iż może Ci się na pierwszy rzut oka wydawać oczywista, niekoniecznie taka jest. To ogromna pułapka znana w psychologii jako klątwa wiedzy (ang. curse of knowledge) - popularny błąd poznawczy wśród osób specjalizujących się w danej dziedzinie. Przez niego traktujemy niektóre informacje jako pewniki, podczas gdy nie są one jasne dla osób niezwiązanychz dziedziną. Zakładam, że posiadasz potrzebną wiedzę do rozwiązania zadania. Zakładam również, że egzaminator sprawdzający Twoją odpowiedź także ją posiada. Wniosek jest zatem prosty. Udowodnij, że posiadasz wymaganą wiedzę.

Należy jeszcze pamiętać o dwóch istotnych kwestiach.

Po pierwsze, zdaję sobie sprawę, że rozumiesz zagadnienie i wiesz, o czym piszesz, ale nie zapominaj się i nie używaj skrótów myślowych oraz nie pomijaj istotnych mechanizmów, które są dla Ciebie jasne. Egzaminator Cię nie zna i nie wie, czy naprawdę rozumiesz tłumaczony przez Ciebie proces. Wyobraź sobie, że musisz coś wyjaśnić kompletnemu laikowi. W takim wypadku bezwględnie nie możesz pomijać pozornie oczywistych faktów.

Przesadzić nie można również w drugą stronę. Bądź dokładny/a, ale pamiętaj, że masz 2 merytoryczne ograniczenia: podstawę programową i/lub tekst źródłowy. Zadania skonstruowane są tak, abyś mógł/mogła rozwiązać je wzorcowo przy ich użyciu. Nie sięgaj zatem po informacje spoza programu nauczania szkoły średniej. Co do zasady, jeśli je zastosujesz i będą spełniać wszystkie podane przeze mnie wytyczne, to odpowiedź będzie poprawnai chwała Ci za to. Ale ta sztuka zastawia na Ciebie kilka pułapek w postaci sporej niepewności materiału i dużej szansy na błąd. Bądź zatem tutaj ostrożny/a.

Egzaminator zna Cię jedynie z kodu kreskowego. Nie wie, czy umiesz dane zagadnienie, czy tylko udajesz. Skąd miałby wiedzieć, że ty wiesz, że intensywny wysiłek fizyczny związany jest z wysokim tempem skurczów mięśni szkieletowych? Odpowiedzi formułuj wobec tego tak, aby dokładnie objaśniały zagadnienie osobie, która potencjalnie mogły wcześniej go nie rozumieć. Wyobraź sobie, że tłumaczysz jakieś zjawisko młodszemu bratu. Twoją intencją jest to, aby je zrozumiał. Jeżeli naprawdę jesteś przygotowany/a, wyjaśnij mu je krok po kroku tak, aby rozumiał każde “przejście”i wiedział dokładnie, co wynika z czego. Takie podejście rekomenduję Ci przy formułowaniu odpowiedzi maturalnych.

Czy istnieje uniwersalny model odpowiedzi na “wyjaśnij”?

Tak, istnieje kilka czynności, które możesz wykonać automatycznie i które mogą zaoszczędzić Ci nieco czasu podczas egzaminu. Oto one:

Określ skutek (podany w poleceniu), następnie odszukaj przyczynę (zajwisko/właściwość inicjalne, obecne w poleceniu, w tekście źródłowym, ewentualnie pochodzące wprost z podstawy programowej). Teraz trzeba je połączyć punktami pośrednimi, które będą właściwościami lub zdarzeniami (tworzą one znany nam mechanizm; należy je odszukać w tekście źródłowym i ściśle bazować na wymaganiach maturalnych). Możemy podsumować to następującym schematem: przyczyna → punkt 1. → … → punkt 4. → skutek
Sięgnij pamięcią po zagadnienia z podstawy programowej, które dotyczą tematyki zadania. Sprawdź tekst źródłowy i podkreśl fragmenty, które mogą stanowić część mechanizmu prowadzącego do skutku. Zachowaj poprawność nazewnictwa i odnoś się do konkretnych przykładów podanych w źródłach.
Znanymi i zdobytymi faktami postaraj się uzupełnić schemat sporządzony w punkcie 1. Pamiętaj, aby stosować tutaj odpowiednie łączniki zdań, które będą wskazywały na kierunek zależności naszego ciągu logicznego. Najbardziej popularne to: „więc”, „zatem”, „w związku z tym”, „wobec tego”, „wskutek czego”, „toteż” itd.
Sprawdź, czy przytoczone przez ciebie punkty w odpowiedniej kolejności są połączone przyczynowo-skutkowo. Możesz porównywać je po wyciągnięciu z kontekstu, badając np., czy punkt 2. Wynika z punktu 1. Oraz czy skutek wynika bezpośrednio z poprzedzającego go punktu. Przyda się tutaj nieco biologicznej intuicji, którą nabędziesz z czasem, opanowując materiał, rozważając wiele różnych problemów biologicznych i rozwiązując zadania.
Na końcu spróbuj krytycznie sprawdzić językową poprawność twojego tekstu. Przecinek nie powinien tu wiele zmienić, ale skrót myślowy, literówka i błędnie zapisana nazwa łacińska gatunku już mogą.

Wyjaśnianie w praktyce. Naucz się tego na przykładach!

Ponieważ jestem zwolennikiem nauki aktywnej, na dwóch przykładach postaram się zobrazować Ci, jak należy je rozwiązywać. Pierwszym z nich będzie moje autorskie zadanie, natomiast drugim - zadanie z tegorocznej matury (rok i formuła 2023). Zaczynamy!

Zadanie 1.

Kreatyna, najczęściej w postaci monohydratu lub jabłczanu, jest jednym z najczęściej stosowanych przez sportowców suplementów. Nie jest ona związkiem egzogennym dla człowieka, natomiast jej regularna suplementacja zwiększa ogólną podaż kreatyny przede wszystkim w mięśniach poprzecznie prążkowanych szkieletowych, gdzie przeciętnie znajduje się ponad 90% dostępnej kreatyny.

Ufosforylowana cząsteczka kreatyny, fosfokreatyna, pełni funkcję doraźnego magazynu grup fosforanowych dla dostępnych cząsteczek ADP. Pod wpływem kinazy kreatynowej (ang. creatine kinase) następuje transfer grup fosforanowych z wytworzonych w mitochondriach cząsteczek ATP na dostępne, nieufosforylowane cząsteczki kreatyny.

W trakcie intensywnego wysiłku fizycznego, kiedy zapotrzebowanie energetyczne komórek mięśniowych jest wysokie, zwiększa się podaż dostępnych cząsteczek ADP, które mogą zostać ponownie ufosforylowane przy użyciu obecnej w cytozolu fosfokreatynie będącej donorem grup fosforanowych. Dzięki temu może zachodzić sprawniejsza regeneracja cząsteczek ATP.

Na podstawie: Ryan D Schoch, et al., The Regulation and Expression of the Creatine Transporter: A Brief Review of Creatine Supplementation

in Humans and Animals, Journal of the International Society of Sports Nutrition, 3(60), 2006.

Wyjaśnij, dlaczego regularna suplementacja kreatyną może spowodować większy przyrost tkanki mięśniowej u osób trenujących. W odpowiedzi uwzględnij uczestnictwo kreatyny w metabolizmie komórki.

Gorąco zachęcam Cię do samodzielnego rozwiązania tego zadania i dopiero późniejszej weryfikacji na podstawie moich objaśnień. 😊

1. Zaczynamy od podstaw. Ustalamy, co jest skutkiem, a co przyczyną. Z polecenia jasno wynika, iż skutkiem jest większy przyrost tkanki mięśniowej u osób trenujących, natomiast przyczyną jest regularna suplementacja kreatyny. Wszystko wydaje się być bardzo logiczne, szczególnie u osób trenujących, ale spójrzmy na to trzeźwym okiem. Spożywasz miarkę monohydratu kreatyny i magicznie rośnie twój dwugłowy ramienia? Widzimy już, że rysuje nam się na horyzoncie całkiem długa wiązka następstw, które łączą połknięcie smakowego proszku z przyrostem masy mięśniowej. Możemy sporządzić zatem następujący schemat:

regularna suplementacja kreatyny → punkt 1. → … → punkt 4. → większy przyrost tkanki mięśniowej u osób trenujących.

2. Mamy już fundamenty. Teraz musimy zdobyć narzędzia, które pomogą nam uzupełnić drogę między przyczyną a skutkiem, czyli opisać mechanizm. Sprawdźmy, co podpowiada nam tekst źródłowy. Znajdujemy następujące informacje i płynące z nich wnioski:

Regularna suplementacja kreatyny zwiększa podaż kreatyny szczególnie w mięśniach poprzecznie prążkowanych szkieletowych, z czego wynika, że spożywanie kreatyny zwiększa stężenie w miocytach
Kreatyna jest donorem grup fosforanowych i dzięki niej zachodzi sprawniejsza regeneracja cząsteczek ATP, z czego wynika, że kreatyna wspomaga odtwarzanie dostępnych, wysokoenergetycznych cząsteczek ATP

Przypomnijmy sobie również, czego wymaga od nas podstawa programowa i czego nauczyliśmy się z dostępnych nam wcześniej źródeł na temat ATP, przemian energetycznych w komórce i pracy mięśni szkieletowych. Zastanówmy się również, skąd (między innymi) bierze się przyrost masy mięśniowej. Ustalamy, że:

ATP jest nośnikiem energii w komórce
Hydroliza jego wysokoenergetycznych wiązań (nie wnikając w szczegóły) jest niezbędna do skurczu komórki mięśniowej
Zwiększona dostępność ATP umożliwi wykonanie większego wysiłku fizycznego

Na podstawie zebranych dotychczas informacji nasz schemat możemy uzupełnić następująco:

regularna suplementacja kreatyny → zwiększona podaż kreatyny w komórkach mięśni szkieletowych → sprawniejsza regeneracja ATP w miocytach → więcej dostępnego ATP → możliwość wykonania większego wysiłku → większy przyrost tkanki mięśniowej u osób trenujących.

3. Zgodnie z punktem trzecim i stworzonym schematem możemy teraz sformułować kompletną odpowiedź:

Suplementacja kreatyną powoduje zwiększenie jej stężenia w komórkach mięśni szkieletowych, przez co większa liczba jej cząsteczek może zostać ufosforylowana w mitochondriach poprzez ATP. Zwiększona podaż fosfokreatyny umożliwia sprawniejszą regenerację ATP, co zwiększa dostępność energii potrzebnej do skurczu mięśni podczas wysiłku. W związku z czym osoba trenująca może wykonać większy wysiłek podczas treningu i umożliwić sobie tym samym większy przyrost tkanki mięśniowej.

Jest to przykładowa, poprawna odpowiedź, jaką proponuję. Alternatywy można jednak mnożyć w nieskończoność.

4. Sprawdźmy teraz, czy dowolne dwa punkty są ze sobą związane przyczynowo-skutkowo. Czy regularna suplementacja kreatyny prowadzi do zwiększenia jej stężenia w miocytach? Tak. Napisałem o tym w tekście i podpieram to danymi naukowymi [patrz artykuł, na podstawie którego powstał tekst]. Pewne jest również, że jeśli sprawniej regenerowane jest [dzięki fosfokreatynie] ATP, to w jednostce czasu podczas wysiłku jest go ogólnie więcej w komórce. I tak dalej.

5. Teraz ostatnie poprawki. Czy nie zawarliśmy skrótu myślowego albo fraz z języka potocznego? Czy nie odwołaliśmy się na przykład do mięśni gładkich, zamiast poprzecznie prążkowanych szkieletowych?

Gotowe! Twoja odpowiedź najprawdopodobniej jest poprawna i egzaminator nie powinien mieć do niej zastrzeżeń. Poniżej zamieszczam sporządzony przeze mnie pełny klucz do tego zadania. Dostrzeżesz w nim (w uwagach) wzmiankę o jeszcze innych skutkach spożywania kreatyny, ale zdecydowanie odradzam Ci wspominanie o nich.

Klucz do zadania 1.

1p. za odpowiedź uwzględniającą zwiększenie stężenia kreatyny/fosfokreatyny w miocytach, regenerację ATP i większą wydolność mięśni, która umożliwia intensywniejszy trening i przez to przyrost masy mięśniowej u osób trenujących.

0p. za każdą inną odpowiedź lub jej brak.

Przykładowa poprawna odpowiedź:

Uwaga!

Uznaje się odpowiedzi dotyczące zwiększenia ekspresji genów odpowiedzialnych za hipertrofię mięśni takich jak MRF4 lub innych czynników z grupy MyoD w odpowiedzi na większą podaż kreatyny.

Uznaje się odpowiedzi powołujące się na sprawniejszą biosyntezę białek charakterystycznych dla miocytów, takich jak miozyna, spowodowaną wydajniejszą przemianą energii przy użyciu fosfokreatyny.

Nie uznaje się odpowiedzi w jakichkolwiek sposób przeinaczających słowo “kreatyna” (np. “keratyna”, “kreatynina”) mimo zachowania ich sensu.

Nie uznaje się odpowiedzi odnoszących się do mięśni gładkich.

Zadanie 2.

Zadanie to pochodzi z tegorocznej, majowej matury (formuła i rok 2023) i oryginalnie jest zadaniem 13.

Na poniższym schemacie przedstawiono przebieg pierwszego cyklu amplifikacji DNA metodą PCR. Uwzględniono tylko dwa z czterech deoksyrybonukleotydów niezbędnych do syntezy DNA.

Uwaga: deoksyrybonukleotydy oznacza się czteroliterowymi skrótowcami, np. trifosforan deoksyguanozyny – dGTP (ang. deoxyguanosine triphosphate).

Wyjaśnij, dlaczego w cyklu PCR etap syntezy DNA musi być poprzedzony przyłączeniem starterów. W odpowiedzi uwzględnij właściwości polimerazy DNA.

Ponownie gorąco zachęcam Cię do samodzielnego rozwiązania tego zadania i dopiero późniejszej weryfikacji na podstawie moich objaśnień. 😊

1. Szukamy skutku i przyczyny. Skutkiem będzie konieczność przyłączenia starterów przed każdym etapem syntezy DNA w cyklu PCR. Co będzie przyczyną? Próżno szukać jej w tekście, ale grafika daje nam pewną podpowiedź. Jeśli połączysz ją z wiedzą z zakresu licealnej biotechnologii, będziesz mieć gotową przyczynę. A będzie nią właściwość stosowanej w PCR polimerazy DNA, która potrzebuje startera, aby móc rozpocząć od niego syntezę DNA (poprzez przyłączenia nukleotydu do grupy -OH ostatniego nukleotydu startera). Sam mechanizm wydaje się być formalnością. Powstaje nam schemat:

polimeraza DNA używana w PCR może dołączać nukleotydy tylko do istniejących już nici DNA → punkt 1. → konieczność przyłączenia starterów przed każdym etapem syntezy DNA w cyklu PCR

No właśnie. Jeżeli dobrze się zastanowisz, zauważysz, że ten punkt pośredni wcale potrzebny nie jest. Polimeraza zaczyna syntezę DNA od grupy -OH ostatniego nukleotydu istniejącej sekwencji, a taką sekwencją jest dla nas starter. Punkty 2. i 4. Mamy wobec tego za sobą.

3. Sformułujemy teraz odpowiedź, łącząc skutek z przyczyną w jedno zdanie. Moja propozycja wygląda następująco.

Polimeraza DNA używana w PCR może dołączać nukleotydy tylko do istniejących już nici DNA, dlatego aby zaszedł etap syntezy DNA, konieczne jest przyłączenie starterów, czyli krótkich sekwencji nukelotydowych, w każdym cyklu.

5. Sprawdzimy teraz poprawność tej odpowiedzi na przykładzie kontrastu do odpowiedzi błędnej.

Polimeraza nie może syntetyzować od zera, dlatego w cyklu PCR każdy etap syntezy DNA musi być poprzedzony przyłączeniem starterów.

Po pierwsze, która polimeraza? Należy jasno stwierdzić, że chodzi o polimerazę DNA i/lub polimerazę używaną do PCR.

Po drugie, sformułowanie „od zera” nie zalicza się do profesjonalnej nomenklatury naukowej w biologii, więc radziłbym jej unikać.

Po trzecie, brakuje łącznika, który wskazywałby na konieczność rozpoczęcia syntezy DNA od istniejącej już sekwencji DNA, którą właśnie starter jest.

Poszło nam naprawdę sprawnie, a samo zadanie nie jest wybitnie skomplikowane. Poniżej wstawiam schemat oceniania CKE.

1p. za poprawne wyjaśnienie, uwzględniające możliwość dołączania nowego nukleotydu przez polimerazę DNA wyłącznie do istniejącego już odcinka łańcucha nukleotydowego.

0p. za odpowiedź niespełniającą wymagań na 1 pkt albo za brak odpowiedzi.

Przykładowe rozwiązania:

Ponieważ polimeraza dołącza nukleotydy tylko do już istniejących nici.
Polimeraza DNA nie może sama rozpocząć syntezy nowego łańcucha DNA i dlatego jest jej potrzebny już istniejący odcinek łańcucha nukleotydowego komplementarnego do matrycy, aby do niego dołączyć kolejny nukleotyd.
Polimeraza syntetyzuje nić DNA poprzez dołączanie nowego nukleotydu do innego nukleotydu, dlatego przy syntezie nowej nici niezbędna jest obecność krótkiego komplementarnego do matrycy odcinka kwasu nukleinowego (DNA lub RNA), zwanego starterem.
Ponieważ polimeraza DNA dołącza kolejne deoksyrybonukleotydy do grupy 3′-OH poprzedniej reszty nukleotydowej, niezbędna jest obecność startera przyłączonego do nici matrycowej DNA.

Uwaga!

Nie uznaje się odpowiedzi, które odnoszą się wyłącznie do specyficzności reakcji, np. „Dzięki użyciu specyficznych starterów można powielić wybrany gen”.

Jakich błędów należy się wystrzegać?

NIE wymyślaj i NIE dorabiaj teorii spiskowych.
NIE stosuj wiedzy, której nie jesteś pewny/a. Powołuj się tylko na fakty zawarte w podstawie programowej, w rzetelnych podręcznikach maturalnych i w tekście źródłowym do zadania.
NIE podawaj alternatyw, nie dawaj przykładów, jeśli nie mówi o tym polecenie. Zwiększasz wówczas szansę na pomyłkę. Co do zasady: czym więcej użyjesz słów, tym większe prawdopodobieństwo popełnienia błędu. To nie rozprawka z języka polskiego, gdzie możesz lać wodę. Na maturzez biologii ma być jasno, konkretnie i na temat. Pisz zatem tylko to, czego wymaga polecenie. Żadnych dodatkowych faktów.
NIE używaj skrótów myślowych i słów z języka potocznego. Staraj się zadbać o poprawność językową.

W tym poradniku zaopatrzyłem Cię w niezbędne narzędzia do wyjaśniania. Teraz Twój ruch. Praktyka czyni mistrza.

Jeżeli chciałbyś/chciałabyś nauczyć się rozwiązywać tego typu zadania w praktyce, serdecznie zapraszam Cię na mój autorski kurs Optymalna matura, na którym omawiamy każde zagadnienie maturalne oraz wszystkie możliwe rodzaje poleceń egzaminacyjnych.

Dołącz do naszego zespołu, rozwiąż pod moim okiem ze zrozumieniem setki zadań i opanuj biologię maturalną tak, by osiągnąć swój cel o wymarzonym kierunku. Tak, to jest takie proste.

Miłego dnia i miłej nauki!

Janek

Wyjaśnij - kompletny przewodnik po czasowniku operacyjnym.

Co tak właściwie oznacza słowo “wyjaśnij”?

Jak istotne są takie polecenia na maturze? Wyjaśnianie w liczbach.

Czego wymaga od zdającego to polecenie?

Jak należy na nie odpowiadać?

Czy istnieje uniwersalny model odpowiedzi na “wyjaśnij”?

Wyjaśnianie w praktyce. Naucz się tego na przykładach!

Jakich błędów należy się wystrzegać?

Dla klientów

Firma

Kontakt